Wilde Eenden kunnen in het broedseizoen een handje geholpen worden door (relatief) veilige nestgelegenheid aan te bieden in de vorm van broedkorven. De traditionele uit wilgentenen gevlochten eendenkorven zijn alom bekend, maar relatief duur in de aanschaf. Wilde Eenden zijn niet erg kritisch en er bestaan goede alternatieven. In het buitenland wordt veel gebruik gemaakt van zogenaamde hooirollen. Deze zijn per stuk relatief goedkoop en ook nog eens leuk om zelf te maken. Sinds 2016 gebruik ik zelf hooirollen en ik ben er zeer tevreden over. In het eerste broedseizoen werd er meteen al gebruik van gemaakt en in onze ca. 1,5 ha grote tuin waren het afgelopen jaar 5 rollen bezet. Op deze pagina staat beschreven hoe ik de hooirollen maak. Dit is één manier om het te doen en er zijn ongetwijfeld andere en betere methoden. Schroom dus niet om af te wijken van deze handleiding en mail me gerust met vragen of ervaringen. Veel succes!
Materiaal
- Hooi - uit één hooibaal kunnen gemakkelijk vijf of meer hooirollen gemaakt worden. Veel (extensieve) boeren laten hun hooi in pakjes persen. Deze zijn te kooi voor 2 tot 5 euro.
- Kippengaas (1 m hoog) - per hooirol is een stuk van 85 cm gaas nodig voor de binnenste gaasrol. Ik gebruik graag geplastificeerd gaas om scherpe randjes te voorkomen.
- Tuingaas (1 m hoog) - per hooirol is een stuk van 120 cm gaas nodig voor de buitenste gaasrol. Tuingaas is steviger dan kippengaas en zorg dat de rol zijn ronde vorm behoudt.
- Zijsnijtang - een tang om het gaas te knippen.
- Houten of metalen paal (2,5 - 3 m) - de hooirol wordt op een paal in het water gezet. De lengte van de paal hangt af van hoe stevig de bodem/grond is.
- Slegger - om de paal in de grond te slaan.
- Houten plank - een plank van ca. 15 cm breed, 100 cm lang en 2 cm dik, waarop de hooirol komt te liggen.
- Schroeven - met een lange schroef wordt de plank op de paal bevestigd.
- Accuboor - om de schroeven in de plank en paal te draaien.
- Krammen - per hooirol zijn vier krammen nodig om de hooirol op de plank te bevestigen.
- Hamer - om de krammen in de plank te slaan.
- Kabelbinders of ijzerdraad - om de hooirol aan de krammen te bevestigen.
Stappenplan
- Knip met de zijsnijtang een stuk van 85 cm van de rol kippengaas.
- Buig het kippengaas tot een rol door de uiteinden met elkaar te verbinden. Draai daarvoor de uiteinden van het gaas om elkaar heen. Pas hierbij op dat u zich niet snijdt aan het gaas.
- Knip met de zijsnijtang een stuk van 120 cm van de rol tuingaas.
- Bevestig de rol kippengaas aan een van de uiteindeen van het stuk tuingaas.
- Leg het stuk tuingaas plat op een tafel of op de grond (als op foto 1).
- Bedek het tuingaas met hooi. Zorg voor een dichte laag van enkele cm dik, maar niet dikker. Zorg dat het hooi aan de uiteinden iets uitsteekt (foto 1).
- Rol de rol kippengaas voorzichtig over de rol tuingaas, zodat het hooi tussen de rollen klem komt te zitten.
- Bevestig het uiteinde van het tuingaas aan de rol door de uiteinden om te buigen (foto 2).
- Controleer of de binnenste rol niet vervormd is en vul waar nodig het hooi aan zodat er geen gaten in de rol zitten. Zorg dat er geen scherpe punten gaas aan de binnenkant van de rol zitten waar de eend of de kuikens zich aan kunnen verwonden.
- Neem de plank en sla de krammen in de zijkanten (2 voor en 2 achter). Metalen schroefoogjes werken ook.
- Zet de paal op een geschikte plek in het water. Zorg dat de paal ongeveer een meter boven het water uitsteekt.
- Bevestig met een schroef de plank bovenop de paal. Als u een lange schroef gebruikt, kan een enkele schroef voldoende zijn. Voordeel is dat de plank dan kan ronddraaien, wat handig kan zijn bij de bevestiging van de hooirol vanaf de oever (foto 3).
- Leg de hooirol op de plank en bevestig deze met kabelbinders of stukjes ijzerdraad aan de krammen (foto 3).
- Stop een paar losse handjes hooi in de rol. De eend zal dit gebruiken voor haar nest.
Foto 1. Het vullen van de rol met hooi.
Foto 2. Bevestiging van de buitenrol (tuingaas).
Foto 3. Bevestiging van de hooirol op de plank.
Foto 4. Het mooiste is als de hooirollen in januari/februari klaar zijn, want dan kunnen de eenden eraan wennen. Houd er wel rekening mee dat een vroege voorjaarsstorm de rol kan beschadigen.
Al twee dagen na het plaatsen van de hooirol werd deze geïnspecteerd door een paartje Wilde Eenden!
Het resultaat in het eerste jaar (zie ook hier):
Recent lijkt er toenemende aandacht te zijn voor de Soepeend, mede in relatie tot de afname van de Wilde Eend. Daarbij wordt ook duidelijk dat er veel misverstanden bestaan over Soepeenden en dat we eigenlijk niet veel weten over de ecologie van de Soepeend. Op deze informatie verschaf ik wat basisinformatie over de Soepeend. Neem voor meer informatie gerust direct contact met mij op.
Wat is een Soepeend?
De Soepeend is een gedomesticeerde vorm van de Wilde Eend, of nakomelingen daarvan.
Waar komt de naam Soepeend vandaan?
De naam Soepeend suggereert dat deze eenden, die al duizenden jaren wordt gehouden en gefokt voor het vlees, voorheen werden gebruikt om soep van te maken. Hoewel dit ongetwijfeld veel gebeurde, is dit waarschijnlijk niet de oorsprong van de Nederlandse naam. Het samenraapsel zijn van allerlei kweekvormen en kleurschakeringen werd door vogelaars ook wel omschreven als een 'soep'. Vandaar dat de naam Soepeend tegenwoordig is ingeburgerd als verzamelnaam voor afstammelingen van gedomesticeerde eenden.
Hoe herken ik een Soepeend?
Soepeenden kunnen heel veel lijken op het oorspronkelijke wildtype van de Wilde Eend. In de meest extreme gevallen zijn ze echter helemaal wit met een oranje snavel. Alle tussenvormen, zelfs als ze maar een heel klein beetje afwijken van de Wilde Eend, worden als Soepeend beschouwd. Bij vrouwtjes betekent dit dat het verenkleed net iets lichter of donkerder bruin kan zijn, of witte vlekken heeft. Bij het mannetje onbreekt vaak het smalle witte halsringetje of is deze juist extra dik. Ook is de borst vaak grijs in plaats van bruin, of de flank bruin in plaats van grijs. Het belangrijkste criterium is dat het kleed afwijkt van de wildkleur.
Hoe komen Soepeenden in de natuur terecht?
Gedomesticeerde vormen van de Wilde Eend werden (en worden) meestal buiten gehouden. Ze liepen dan ook vaak vrij rond op boerenerven, waar ook Wilde Eenden leven. Zo vond ter plekke al kruising plaats, maar sommige eenden ontsnapten ook in de vrije natuur. Daarnaast worden in diverse Europese landen jaarlijks grote aantallen gefokte eenden losgelaten ten behoeve van de jacht. Soepeenden komen dus onbewust én bewust in de natuur terecht. Een groot deel van die vogels zal het niet lang overleven in de vrije natuur, maar zodra de vogels overleven tot in het broedseizoen vindt er vermenging plaats met de wilde populatie.
Hoeveel Soepeenden leven in de vrije natuur?
Aangezien het aantal getelde Soepeenden erg afhankelijk is van de definitie die de teller gebruikt om een eend als Soepeend aan te merken, is het werkelijke aantal Soepeenden in Nederland nog vrij onzeker. In de nieuwe Vogelatlas van Sovon staat dat de broedpopulatie van de Soepeend wordt geschat op 10 000 - 30 000 paartjes (dit zijn paartjes met minimaal één Soepeend) met een winterpopulatie van 40 000 - 70 000 exemplaren. Steekproeven van eendenpopulaties op diverse plekken in Nederland lieten recent zien dat omgeveer 20-25% van de 'wilde eenden' in feite Soepeend is. Als dat zo is in heel Nederland, dan zou dat betekenen dat de genoemde aantallen in werkelijkheid een stuk hoger liggen.
Vormt de Soepeend een bedreiding voor de Wilde Eend?
De Nederlandse broedpopulatie van de Wilde Eend is sinds de jaren '90 met ongeveer 30% afgenomen. Wat daar precies aan ten grondslag ligt is onbekend. Een van de theorieën is dat de overleving lager is door vermenging van de populatie met Soepeenden. Hoe zou dit kunnen werken? Voor een effect op de poulatie Wilde Eenden zo je verwachten dat ofwel de reproductie van Soepeenden lager is, ofwel de overleving van adulte vogels lager is. De Wilde Eend heeft zich al milennia lang door middel van natuurlijke selectie aangepast aan het leven in de natuur, waaronder het ontsnappen aan predatoren en efficiënt kunnen foerageren. Door te kweken met eenden gaan sommige kenmerken verloren, die in de natuur belangrijk zijn. Zo hebben veel kuikens van Soepeenden een deels geel (dons)verenkleed, waardoor ze waarschijnlijk meer opvallen voor roofdieren. Ook is aangetoond dat Soepeenden een andere snavelvorm hebben gekregen, omdat ze door het voer dat ze kregen geen gespecialiseerde snavelvorm meer hoefden te hebben. Als eenden met deze snavelvorm in de natuur terecht komen, heeft dat waarschijlijk effect op de efficiëntie van foerageren. Deze effecten zijn echter nog niet goed onderzocht en moeten daarom voorlopig als speculatief worden beschouwd. Meer onderzoek kan hier in de toekomst meer licht op werpen.
Waar kan ik meer lezen over de Soepeend?
https://www.sovon.nl/nl/actueel/nieuws/soepeenden-en-wilde-eenden-de-verschillen
https://www.sovon.nl/nl/publicaties/zo-tel-je-soepeenden-en-wilde-eenden
https://www.ravon.nl/Portals/2/Bestanden/Publicaties/Nieuwsbrieven/KijkOpExoten/Exoten2018007004.pdf
https://www.nporadio1.nl/vroege-vogels/onderwerpen/481958-soepeend-vs-wilde-eend
2020 is het Jaar van de Wilde Eend! Ga direct naar de projectpagina.
Voer ook je waarnemingen in via KuikenTeller.org!
Voorbereiding voor het broedseizoen: maak je eigen hooirol.
De Wilde Eend neemt de laatste decennia af in Nederland. Sinds de jaren '90 is bijna 30% van de broedpopulatie verdwenen. Wat daar precies de oorzaak van is, weten we niet. Onderzoek heeft aangetoond dat het zeer onwaarschijnlijk is dat het met de jachtdruk te maken heeft. Ook lijken Wilde Eenden niet minder eieren te leggen dan normaal. Een plausibele theorie is dat de kuikenoverleving zo laag is, dat er niet voldoende eendenkuikens groot worden om de natuurlijke sterfte te compenseren. We weten echter vrijwel niets over de overleving van eendenkuikens in Nederland. Daarom hebben we in 2016 het eendenkuikenproject gestart, waarbij we het brede publiek vragen om antwoord te vinden op de vraag: hoeveel eendenkuikens overleven de eerste twee maanden van hun leven?
Bekijk hier het rapport met de resultaten van het eendenkuikenproject in 2018.
Bekijk hier het rapport met de resultaten van het eendenkuikenproject in 2017.
Het kuikenseizoen van 2020 is in volle gang. Meld ook je waarnemingen!
Een vroeg eendengezin op 6 januari 2018 in Utrecht (foto Jan van der Winden).
Wat willen we weten?
Het idee voor dit zogenaamde 'citizen science' project is simpel: we willen graag het aantal en de leeftijd van de eendenkuikens per eendengezin weten. Door per leeftijdsklasse te weten uit hoeveel kuikens een gezin bestaat, kunnen we uitrekenen in welke fase de grootste sterfte plaatsvindt en hoeveel eendenkuikens uiteindelijk vliegvlug worden. Als we bovendien deze informatie krijgen uit verschillende landschappen, zoals laagveenpolder, zandgronden of stedelijk gebied, kunnen we ook vergelijken of de kuikenoverleving en de broedselgrootte tussen die landschapstypen verschilt. Met die kennis kunnen we vervolgens onderzoeken of lage kuikenoverleving een belangrijke rol speelt bij de achteruitgang van de Wilde Eend.
Waarnemingen van eendenkuikens in 2017.
Geef uw waarneming door via een van de volgende knoppen:
This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Vermeld in ieder geval de volgende informatie:
- datum
- locatie (zo nauwkeurig mogelijk, liefst met GPS coördinaten)
- aantal eendenkuikens
- leeftijd van de eendenkuikens (zie hieronder*)
- eventueel met een foto
* Het schatten van de leeftijd van eendenkuikens kan lastig zijn, maar is wel cruciaal voor onze analyse. Het zou ons daarom erg helpen als u een foto van de eendenkuikens meestuurt met uw melding. Als u geen foto hebt, kunt u aan de hand van het onderstaande voorbeeld een inschatting maken van de leeftijd van de eendenkuikens (bron: Cordonnier & Fournier 1983):
Om zoveel mogelijk informatie te verzamelen is dit voorjaar een persbericht opgesteld en zijn diverse organisaties benaderd om hun leden op te roepen eendenkuikens te melden. De waarnemingen worden mede verzameld door leden van onder andere Sovon Vogelonderzoek Nederland, Vogelbescherming Nederland en de Koninklijke Nederlandse Jagersvereniging.
Vrouwtje Wilde Eend met piepjonge kuikens op 10 april 2017 in Wageningen (foto: Erik Kleyheeg).
Samenvatting resultaten 2016
De resultaten van het proefjaar 2016 zijn grotendeels geanalyseerd. Wat heeft dat eerste jaar opgeleverd? In totaal kwamen bijna 2000 waarnemingen van eendenkuikens binnen van maar liefst 456 verschillende waarnemers, verspreid over heel Nederland. Een gemiddeld eendengezin startte met tussen de 7 en 8 eendenkuikens (met één uitschieter tot 21 kuikens!). In de eerste weken trad de meeste sterfte op. Eenden met jongen van meer dan 3 weken hadden gemiddeld nog 5 jongen, maar het aantal waarnemingen was veel lager, wat suggereert dat heel veel eenden hun hele nestje al kwijt waren. Als we er vanuit gaan dat de meldkans van eendengezinnen gelijk blijft, blijkt uit de waarnemingen van 2016 dat slechts 6% van de eendenkuikens de kuikenfase overleeft.
Later in het seizoen minder kuikens - Berekeningen uit het broedseizoen van 2016 laten zien dat het gemiddelde aantal kuikens per gezin afneemt naarmate het seizoen vordert. In de leeftijdsklasse van 0-1 week oud zijn er per gezin in april bijna twee keer zoveel kuikens als in augustus. Dat kan twee oorzaken hebben: of de vrouwtjeseenden die laat broeden zijn minder succesvol, of de sterfte van eendenkuikens is groter later in het seizoen (of allebei).
Eendenkuikens hebben het moeilijk bij koud weer - In 2016 bleek ook dat het weer invloed heeft op de kuikenoverleving. Eendenkuikens kunnen zichzelf nog niet goed warm houden en mogelijk zorgt regen en kou voor verhoogde sterfte. Uit de analyse bleek inderdaad dat er een verband is tussen de temperatuur en het aantal eendenkuikens per gezin. Een gemiddeld temperatuurverschil van 7C over vijf dagen zorgde voor één kuiken meer of minder per gezin. Mogelijk heeft regen (en hagel) een groter effect op de overleving, maar dat moet nog worden onderzocht. Als we door klimaatverandering vaker hagelbuien of koudeinvallen hebben in het voorjaar, kan dit negatief uitpakken voor de Wilde Eend.
In de stad één kuiken minder dan daarbuiten - De gevaren die wilde eenden tegenkomen, hangen voor een deel af van de omgeving waarin ze leven. In de stad hebben ze bijvoorbeeld te maken met verkeer en beschoeide waterkanten, terwijl ze op het platteland te maken krijgen met het maaien van weilanden en misschien andere roofdieren. De waarnemingen uit 2016 laten inderdaad zien dat het aantal eendenkuikens per gezin verschilt tussen de stad en het platteland. Gemiddeld heeft een eendengezin in de stad één kuiken minder. Wat opvalt, is dat dat verschil voor elke leeftijdsklasse hetzelfde is. Het lijkt er dus niet op dat de kuikensterfte hoger is in de stad, maar dat de nesten mogelijk kleiner zijn. Hopelijk werpt het broedseizoen van 2017 meer licht op dit verschil!
Eendenkuikens op Facebook
Praat mee over eendenkuikens in onze Facebookgroep!
Help de Wilde Eend!
U kunt ook zelf de Wilde Eend een handje helpen. Vooral in stedelijk gebied is het vinden van broedgelegenheid soms een probleem voor Wilde Eenden. Als u een tuin heeft langs het water, kunt u een hoekje of strookje langs het water laten 'verruigen' in het voorjaar, zodat eenden een rustige schuilplaats hebben om te broeden. U kunt ook een eendenkorf plaatsen waar eenden veilig in kunnen broeden. Er zijn verschillende typen beschikbaar, zoals deze zogenaamde hooirol.
Eerste melding van eendekuikens in dit project: 9 kuikens van ongeveer 4 dagen oud bij Wateringen (foto: Mark Kleyheeg).
Bezoek de nieuwe KuikenTeller webpagina en download daar de app!
Wilde Eenden zijn niet erg populair, maar gelijkertijd een van de meest fascinerende en talrijke vogelsoorten in Nederland (en grote delen van het Noordelijk Halfrond). Wilde Eenden spelen een centrale rol in mijn onderzoek en deze pagina is volledig gewijd aan deze soort.
Geef hier uw waarneming van eendenkuikens door!
Eenden in het nieuws
Vanwege zijn dalende populatietrend, is de Wilde Eend recent een aantal keer in het nieuws geweest:
- NOS: "Ook boswachters zien het aantal eenden afnemen"
- Algemeen Dagblad: "Onderzoek naar drastische terugloop populatie eenden"
Lokale bewegingen en trek
Wilde Eenden zijn zogenaamde "partial migrants", wat betekent dat een deel van de populatie jaarlijks trekt, terwijl een ander deel van de populatie het hele jaar op één plek blijft. Maar ook op de lokale schaal laten Wilde Eenden een bijzonder ruimtelijk bewegingspatroon zien, zoals beschreven in dit proefschrift. Wilde Eenden zijn gewoontedieren en bezoeken keer op keer dezelfde plekken in het landschap. De timing van hun vluchten is sterk gebonden aan zonsopkomst en -ondergang. Er is nog steeds weinig bekend over hoe deze bewegingspatronen tot stand komen en wat voor consequenties dit gedrag heeft voor de eenden zelf en hun omgeving.
In de herfst en winter wordt de lokale populatie Wilde Eenden in Nederland aangevuld met trekkende populaties eenden uit Fenno-Scandinavië en West-Rusland. Een kleurringproject uitgevoerd in de winter van 2012/2013 liet de trekroute van Wilde Eenden in Noord-Europa zien. Bekijk het zelf op deze interactieve kaart met terugmeldingen van Wilde Eenden!
Processen op de landschapsschaal
Zaadverspreiding: Er is steeds meer bewijs dat Wilde Eenden een belangrijke rol spelen bij het verspreiden van plantenzaden, maar ook andere immobiele organismen, over het landschap. Raadpleeg deze pagina (Engels) voor meer informatie.
Vogelgriep: Wilde Eenden behoren tot de best onderzochte natuurlijke gastheren voor vogelgriepvirussen en worden verondersteld een rol te spelen bij de verspreiding van vogelgriep tussen pluimveebedrijven. Raadpleeg deze pagina (Engels) voor meer informatie.
Populatietrends en bescherming
Met een geschatte wereldpopulatie van 19 miljoen individuen is de Wilde Eend 's werelds meest talrijke eendensoort met een verspreidingsgebied dat bijna het gehele Noordelijk Halfrond omvat. De Nederlandse broedpopulatie wordt door SOVON geschat op ongeveer 400.000 individuen. Ondanks dat grote aantal laat de Nederlandse populatie een dalende trend zien vanaf ongeveer 1990. De reden voor deze afname is een groot raadsel. In 2016 hebben we een "citizen science" project opgezet om meer te weten te komen over het broedsucces van de Wilde Eend in Nederland, omdat een lage reproductie waarschijnlijk één van de factoren is die een rol spelen bij de achteruitgang. Lees er meer over op deze pagina over het eendenkuikenproject.
Wij helpen broedende Wilde Eenden een handje: kijk hier voor een impressie van ons nieuwe project met eendenkokers!
